Burcu Özkaya Günaydın
HATAY – Tarih, 17 Eylül 1998’i gösteriyordu. 12 Eylül darbesi sonrası Kırşehir Cezaevi’ne atılan sol görüşlü bir küme tutuklu, Türkiye tarihinin en uzun kaçış tünelini kazdı. 118 metrelik bu tünelde çektirdikleri hatıra fotoğrafı ile medyada yer alan Selman Altınöz, kaçış süreçlerini, yakalanmalarını ve o dönemki siyasi atmosferi ‘Özgürlük Tutkusu’ isimli kitapta kaleme aldı.
Selman Altınöz ‘HEP KAÇIŞI DÜŞÜNÜYORDUK’
18 kişi Kırşehir Cezaevi’nde aylarca tünel kazdı. Kaçmayı başaran 18 şahıstan altısı bir gün sonra yakalanarak cezaevine geri götürüldü. Bir kısmı bir hafta içinde yakalanırken, bir kısmı da yurt dışına kaçtı.
Daracık bir tünelin içinde üç kişinin yer aldığı ‘meşhur’ fotoğrafta yer alan Selman Altınöz, Hatay’da yaşıyor. 1979’da 20 yaşında cezaevine giren Altınöz, 17-23 Eylül 1988 tarihleri ortasındaki bir haftalık ‘özgürlüğü’ dışında, Kaideli Salıverme Yasası’nın yürürlüğe girdiği 31 Temmuz 1991 yılına kadar Mersin, Kırşehir, Burdur, Adana cezaevlerinde tutuklu kaldı.
Tünel kazma fikrinin nasıl oluştuğu sorusuna Altınöz, “Cezaevine girdiğimiz birinci andan itibaren daima kaçışı düşündük. Bir gün bir arkadaş, tuvalet taşının yerinden oynadığını fark etti. Bununla kaçış fikri aksiyona döküldü” diyerek cevap verdi. Farklı örgütten 18 tutuklu bir ortaya gelerek evvel kaçış planı yaptı, sonra çalışmaya başladı. Yerinden oynayan tuvalet taşını çıkaran tutuklular, her gün muhakkak saatlerde hafriyat için çalışmaya başladı. Tünelden çıkan toprağı, küçük leğenlere koyarak, üstte bekleyen arkadaşlarına verdiklerini belirten Altınöz, “Dökecek yer olmadığı için suda eritiyorlardı. Bu halde suya karışıp, çamur halinde toprağa gidiyordu. Kalan küçük taşları arkadaşlar bize geri veriyor, onları saklamak için tünelde yer yapıyorduk. Rögara çok dikkat ediyorduk. Patlaması halinde büyük ıstırap yaşardık” dedi.
Selman Altınöz’ü ailesi pek çok defa cezaevinde ziyaret etti. ‘DERİ CEKETTEN HAVALANDIRMA YAPTIK’
Tüneldeki havalandırma ve elektrik sıkıntısını deri ceketten yapılan körük ile çözdüklerini anlatan Altınöz, kelamlarına şöyle devam etti: “Küçük bir trafo ve bu talep için bir münasebet lazımdı. El işine başladık. Bir arkadaşımız, ‘özgürlük gemisi’ ismini verdiğimiz büyük bir gemi yaptı. Bu gemi bol ışıklıydı. Trafoyu gemi için istedik. Böylelikle elektrik problemini çözdük. Bir öteki kıymetli sorun da havaydı. 8-9 metre gittiğimiz vakit çalışamaz duruma geldik. En fazla beş dakika çalışabiliyorduk. Deri ceket giyen bir arkadaşın ceketinden körük yaptık. Hava problemini da bu halde çözmeye çalıştık.”
‘NEREDEYSE YAKALANIYORDUK’
Tutukluklar, hedefledikleri yere gidip-gitmediklerini anlamak için aşağıdan üste yanlışsız daralan bir huni yaptı ve kurşun kalem ile küçük bir delik açtı, bu deliğe de ‘birinci istasyon’ ismini verdi. Bu istasyon aşağı üst nerede olduklarını anlamalarına yaradı. İkinci istasyonu açtıklarında ise askerlerin kulesinin altına çıktıklarını fark eden tutuklular, daha sonra kuleden 15-20 metre sola saptı.
İki kere yakalanmaya yaklaştıklarını belirten Altınöz, o anları şöyle anlattı: “Ben kitabı yazarken o anlara gittim daima. O gün yaşadığım heyecanı, tasayı kitabı yazarken de yaşadım. Daha evvel tünele girmeyen, üstte gözcülük yapan bir arkadaşımız tünelde bayıldı. Birçok duyguyu bir ortada yaşadık. Bir taraftan arkadaşının ölebileceğini düşünüyorsun, bir taraftan özgürlük tutkusu ağır basıyor… Yakalanırsak öteki bireyler de öldürülebilir. Havalandırma borusunu arkadaşın yanına getirip hava bastık. Yarım saat sonra kendine geldi.”
‘KAZMA, KÜREK GETİRMİYORSUNUZ Kİ KAÇALIM’’
Bir başka yakalanma anı da tuvaletlerin tıkanması nedeniyle olmuş. O sorunu nasıl çözdüklerini Altınöz şu cümlelerle tabir etti: “Çalışmanın başında sayılırdık ve en fazla yedi metre ilerlemiştik. Adem, iç çamaşırlarını yıkarken suyun tazyiki ile leğendeki donu tuvalete kaçtı. Ne yaptıysak çıkaramadık. Don yalnızca düştüğü tuvaleti değil, tüm tuvaletleri tıkadı. Cezaevindeki teknik servisi çağırmaya karar verdik fakat tuvaleti açtıklarında tüneli de bulacaklardı. Tam gelecekleri saatlerde güya bir kutlama varmış üzere bir masa hazırladık, hoş bir çay yaptık. Tekniktekiler bahçedeki rögar kapağını kıracağı sırada çaya davet ettik. Arkadaşlardan biri, ‘İsterseniz çayınızı rahat rahat için, biz arkadaşlarla devam edelim’ dedi. Teknik grup kabul edince arkadaşlarımız harekete geçti. Nöbetçi gardiyan da masada oturuyordu. Gardiyan, Kırşehir’in toprağının sertliği ve ağır taş olması nedeniyle iki iş makinesinin kırıldığından bahsediyordu. ‘Burada tünel münel olmaz’ dedi. Biz de Kemal Sunal’ın bir sinemasında okuldan kaçmak için girişilen tüneli hatırlatarak ‘Kazma, kürek getirmiyorsunuz ki kaçalım’ dedik. Herkesin güzeline gitmişti bu espri, ortam hayli yumuşamıştı. Arkadaşlar da donu çıkararak, sorunu halletmişti.”
CEZAEVİ İDARESİ KAÇIŞTAN SONRAKİ GÜN HABERDAR OLDU
Altınöz, cezaevine sokulan fotoğraf makinesiyle çekilen o ‘meşhur’ fotoğrafın tünelin çıkış tarafının birleştiği yerde çekildiğini söyledi. Altınöz, o ana dair “İçeriden dışarıya dünyanın en uzun tünelini kazmışız, hatıra çekelim dedik” dedi.
Beş buçuk ayın sonunda 1988 yılının 17 Eylül’ünde tünel kaçışa hazırdı. Arkadaşlar da dışarıda otomobille bekliyordu. Selman Altınöz’ün de içinde olduğu iki otomobil İstanbul’a yanlışsız, bir otomobil Mersin’e, bir otomobil da Ege tarafına yanlışsız yola çıktı. Kırşehir Cezaevi idaresinin tünelden haberi ise kaçış gecesinin sabahında, gardiyanların sayım için koğuşa girmesiyle oldu.
Selman Altınöz’ün kitabı ‘YENİ JENERASYON O DEVRİ BİLSİN İSTEDİM’
Altınöz, kaçıştan bir hafta sonra İstanbul’da yakalanarak tekrar Kırşehir Cezaevi’ne getirildi. Firar eden tutukların bir kısmı Mersin’de yakalandı, bir kısmı da yurt dışına çıkmayı başardı. Azaba maruz kaldığını, katıksız hücre cezası aldığını vurgulayan Altınöz, “İşkenceleri protesto için vefat orucuna başladık, bizi bir hafta sonra Adana Ceyhan’a sürdüler. Ceyhan’da kaçış teşebbüsümüz oldu lakin tüneli açamadık. Yeni yapılan bir cezaeviydi, altına beton dökülmüştü. 1991 yılında da tahliye olduk” diye konuştu.
Kitabının yalnızca meşhur bir kaçış hikayesinden ibaret olmadığını tabir eden Altınöz, 12 Eylül 1980 darbesini ve sonrasında cezaevlerinde neler yaşandığını, ‘daha uygun bir dünya için’ uğraş edenlerin bilinmesini, unutulmamasını istediğini belirtti. Altınöz, “Kitabımda o periyodun içeride dışarıda siyasi ortamını, azap olduğu kadar onurlu bir direniş olduğunu yeni jenerasyon de bilsin istedim. İstanbul’da bizi yakalamak isterken dört kişi yargısız infaz edildi. Bunları kitabımda anlattım. Alışılmış çok güçlü bir özgürlük tutkumuz da vardı. Hiç bıkmadan, yılmadan kaçış plan yaptıran tutkuyu anlattım. Bir de kendi hayatımdan ele alarak cezaevlerini, ülke durumunu aktarmak istedim. O fotoğrafın yalnızca kaçış öyküsünü değil, fotoğraftakilerin kıssasını anlatmak, tarihe not düşmek istedim” dedi.