*Gülseren Onanç
Bizi keyifli eden palavralara inanmayı mı yoksa bedeli ne olursa olsun hakikatin peşinden koşmayı mı tercih ediyoruz? Jamima Kelly, Financial Times’da yayınlanan makalesinde Boris Johnson üzere, Trump üzere yalancı siyasetçilerin hakikati değersizleştiren toplumların eseri olduğunu savunuyor. Kutuplaşan siyasal ömürde beşerler kendi mahallelerinin palavralarına inanmayı, hakikati aramaya yeğlediklerini söylüyor.
Yalanların gerçekmiş üzere sunulduğu hakikat sonrası (post truth) dünyada hakikati ortaya koyan, bilimsel, tarafsız araştırmalara dayalı, toplumlara ayna tutan raporlara hiç olmadığı kadar gereksinimimiz var. Dünya Ekonomik Forumu’nun (WEF) 2006’dan beri her yıl yayınladığı Global Cinsiyet Eşitsizliği raporu bunlardan biri.
Rapor yakıcı bir hakikati, dünyadaki cinsiyet temelli eşitsizliği, adaletsizliği her yıl gözümüze sokuyor. 2022 raporu geçen hafta yayınlandı. Rapor, bu gidişat ile dünya genelinde tam cinsiyet eşitliğine ulaşmak için önümüzde 132 yıl olduğu öngörüyor.
Geçen yıl yayınlanan “Küresel Cinsiyet Eşitsizliği 2021 Raporu Kovid-19 salgını tesirinde altında dünyanın 36 yıl geriye gittiğini ortaya koymuştu.
2020 raporu dünyada cinsiyet eşitliğini sağlamak için 100 yıla muhtaçlık var diyordu, 2022’de bu fark 132 yıl oldu. Yani dünya 2020’ye oranla son iki yılda 32 yıl geriledi diyebiliriz. Rapor dört başlıkta cinsiyet eşitsizliğini ölçüyor: 1. Ekonomik İştirak ve Fırsat Eşitliği 2. Eğitime İştirak 3. Sıhhat ve Hayatta Kalma 4. Politik Güçlenme. Eşitsizliğin giderilmesi konusundaki ilerlemeyi vakte bağlı olarak izlemeyi amaçlıyor.
Basının ilgisini Türkiye’nin kaçıncı sırada olduğu ve hangi ülkelerin gerisinde olduğu üzerinden çeken bu çok kıymetli rapora biz daha yakından bakıp satır ortalarını okumak ve dersler çıkarmak istedik. Çünkü hakikati ortaya koymak kadar savunmanın da kıymetli olduğuna inanıyorum. Yandaş medya ve toplumsal medyada yaratılan palavra dünyaya teslim olmadan bayan hakları savunuculuğunu hakikatler üzerinden yapmalıyız. Kutuplaşmanın kolaycılığına kaçmadan, hakikate prestijini kazandırırsak eşitlik gayretimizde başarılı oluruz.
Dünya Cinsiyet Eşitsizliği Raporu’ndan bizim çıkardığımız kimi başlıklar şöyle:
- Eşitsizlik politik ve ekonomik güç kazanamamaktan kaynaklanıyor: Eğitime iştirak ve sıhhat ve hayatta kalma hususlarında dünyada %95 civarında bir eşitlik sağlanmış gözüküyor. Fakat iktisada iştirakteki fırsat eşitliği konusunda %60 ve politik güçlenme konusunda %22 oranında eşitlik var. Ekonomik fırsatta tam eşitlik için 151 yıla, politik güçlenmede eşitlik için 155 yıla gereksinim var.
- Dünyada eşitliği sağlayan bir ülke yok. Eşitliğe en yakın ülkeler daima birebir ülkeler oluyor ve İskandinav ve Avrupa ülkeleri başı çekiyor: İzlanda birinci sırada (90.8%), Finlandiya (86%), Norveç (84.5%), İsveç (82.2%) İrlanda (80.4%) Almanya (80.1%).
- Politikada bayan liderliği eşitlik sağlıyor: Sıralamanın birinci on ülkesinin beşini bayanlar yönetiyor. İzlanda, Finlandiya, İsveç, Yeni Zelanda (84.1%) ve Namibya (80.7%) bayan başbakanlar tarafından yönetiliyor.
- Coğrafyanın yazgısı değişmiyor: Kuzey Amerika ve Avrupa eşitlik sağlama tarafında en başarılı bölgeler, Kuzey Afrika ve Orta Doğu ve Güney Asya bölgesi eşitsizlikte en geride bölgeler.
- Refah ile cinsiyet eşitliği ortasında müspet bir korelasyon var: Daha eşit olanların kişi başı ulusal geliri daha yüksek.
- Kadınların omuzlarına yüklenen bakım hizmetleri eşitsizliği artıyor: Pandemi sürecinde kapanan okullar ve çocuk bakım ünitelerinin yükü bayanların omzuna yüklendiği için bayanlar ekonomik hayattan çekilmek zorunda kaldılar.
- Cinsiyetler ortası servet eşitsizliği uçurumu var: Kadınlar çalışma hayatları boyunca servet birikimi açısından erkeklere nazaran dezavantajlı. Teknik uzmanlık gerektiren işlerde cinsiyetler ortası servet farkı yüzde 31 iken, üst seviye uzmanlık alanlarında istihdam edilenler ortasında yüzde eşitsizlik yüzde 38’e kadar çıkıyor.
- Yükseköğretimde bayanların sayısı artıyor ancak bayanlar mühendisliği tercih etmiyor: Son 5 yılda dünya genelinde hem yüksek öğretime katılan hem de en az bir yükseköğretim kurumundan mezun olan bayanların sayısı artıyor. Ne var ki öğrencilerin yükseköğretim alanları cinsiyete nazaran ayrım göstermeye devam ediyor. Buna nazaran bayanlar eğitim ve sıhhat üzere alanlarda daha fazla temsil edilirken bilgi ve bağlantı teknolojileri ve mühendislik üzere kısımlarda erkek tartısı var.
Türkiye’de bir gelişme yok
146 ülke ortasında 124’üncü sırada olan Türkiye geçen yıl olduğu üzere bu yıl da alt ligde yer aldı. Geçen yılki rapor yayınlandığında Türkiye İstanbul Sözleşmesi’nden çıkma kararı almıştı. Üzerinden bir yıl geçti, Türkiye’de eşitliği sağlamaya yönelik bir gelişme yok.
Rapora nazaran Türkiye’de öne çıkan başlıklar şöyle:
- Siyasette güçlenme yok: Gelişmiş ülkelerdeki bayan devlet liderlerinin hizmet yılları ortalama 15 yıl civarındayken Türkiye’nin bugüne kadarki tek bayan başbakanı yalnızca üç yıl misyon yaptı. Kabinede en fazla bayan temsilinin olduğu 54. Hükümet devrinde dahi yalnızca 4 bayan bakan vardı.
- Bakım hizmetleri bayanların omuzlarında: “Karşılıksız emek faaliyetleri” de denilen konut işleri ve bakım hizmetleri, Türkiye’de bayanların ve kız çocuklarının üzerine yüklenmiş durumda. Türkiye bu istikametiyle cinsiyetler ortası bakım emeği bölüşümünde dünyadaki en eşitsiz üç ülkeden biri olarak öne çıkıyor.
- Servet uçurumu var: Türkiye bayanlar ile erkekler ortasında servet uçurumu olan ekonomiler ortasında yer alıyor. Son yıllarda bayan yoksulluğu kıymetli bir sorun olarak ortaya çıkıyor.
Bunu söylemişken İspanyolca lisanında en çok okunan Şilili muharrir İsabel Allende’nin son romanı Violeta üzerine yazılan yazıda Allende, “Ekonomik bağımsızlık olmadan feminizm olmaz” diyor. 30 yılı aşkın bir müddettir Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan Allende kendisini katiyen Şilili olarak görüyor, “Bu hissi içimden çıkaramıyorum. Çıkarmak da istemiyorum” diyen Salvador Allende’nin yeğeni Isabel, Yeni Şili’nin kurulmasında etkin rol oynayan bir entelektüel.
Şili’de son yıllarda yaşanan bayan ihtilalini gıptayla izlerken, Türkiye’de bayanların gerilemeye karşı çaba verdiğini hayranlıkla gözlüyorum. Cumhurbaşkanı kararı ile bir gecede Bayanlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesine Ait İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararına karşı verilen uğraş birebir vakitte bir hakikat uğraşı oluyor.
İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararının iptaline ve yürütmenin durdurulmasına ait yapılan hukukî çabaya bir pürüz de Danıştay’dan geldi. Danıştay 10. Dairesi, Cumhurbaşkanlığı’nın İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararının iptal istemini reddetti. Halbuki barolar, bayan örgütleri, siyasi partiler eksiksiz savunmalar yapmış ve Danıştay savcısı kararın iptalini istemişti.
Danıştay’ın kararı siyasi bir karar. Danıştay’ın yargıçları hukukun üstünlüğünü savunmak yerine siyasi iktidarın gücünün yanında olmayı seçti.
Kadınlar adaleti ve hakikati ülke dışında arayacak ve AİHM’ e kadar süreci takip edecek. Bayanların gayreti kendi mahallesinin palavrasına inananlara hakikatin pahasını anlatma ve toplumu dönüştürme çabasıdır.
Eşitliği, adaleti ve hakikati aramaya devam edeceğiz.
Bu yazı, SES, Eşitlik, Adalet, Bayan Platformu’ndan alınmıştır.