Türkiye ile İsrail ortasındaki olağanlaşma sürecidiplomasi ve güvenlik alanlarında işbirliği adımlarıyla devam ederken İsrail’de iç politik dengelerin değişmesi ve iktidara yine sağcı başkan Benyamin Netanyahu‘nun gelme ihtimalinin bu süreci nasıl etkileyeceği merak ediliyor.
İsrail’de koalisyon hükümeti ortaklarından Başbakan Naftali Bennett ve Dışişleri Bakanı Yair Lapid, geçen pazartesi günü Meclis’i feshederek erken seçime gitme kararı aldıklarını duyurmuşlardı. Bu kararın gelecek hafta başında Meclis’te onaylanması bekleniyor ve böylece İsrail yaklaşık 3,5 yıl içinde beşinci kere genel seçime gitmiş olacak.
Erken seçime kadar ise Lapid’in süreksiz başbakan olması bekleniyor. Haziran 2021’de iktidara gelen Bennett öncülüğündeki 8 partili koalisyon, Netanyahu’nun üst üste 12 yıllık başbakanlık devrini sona erdirmişti.
İsrail’de Salı gecesi açıklanan son anketlere nazaran Meclis’te Bennett-Lapid koalisyonunu oluşturan 8 partiye karşılık Netenyahu’yu destekleyen 4 parti ortasındaki kilitlenmenin devam ettiğini gösteriyor.
“Tango iki kişiliktir”
Peki tabana vurmuş olan ilgilerini son periyotta tekrar ayağa kaldırmaya çalışan iki ülke ortasındaki yumuşama İsrail’deki iç politik gelişmeler ve Netanyahu’nun yine başbakan olma ihtimalinden nasıl etkilenebilir?
Üst seviye Türk yetkililer bu soruya karşılık çok fazla yorum yapmayarak diplomasinin bilinen kelamlarından birini hatırlatıyor: “Tango iki kişiliktir”.
Netanyahu’nun tangoda Türkiye’ye partner olup olmayacağı şimdi bilinmiyor, fakat gerek İsrail’i gerekse bölgedeki yeni gelişmeleri kıymetlendiren uzmanlara nazaran Türkiye-İsrail yakınlaşması değişen bölge dengelerinde iç siyasi gelişmelerden artık çok da keskin bir formda etkilenmeyebilir.
Uzun yıllar İsrail Dışişleri Bakanlığında çalışan ve 1981-1983 yılları ortasında maslahatgüzar olarak Türkiye’de de vazife yapmış olan Dr. Alon Liel, DW Türkçe’nin sorusuna karşılık “İlişkileri çarpıcı biçimde ileriye götüren şey son iki haftadır terörle uğraştaki işbirliği. Bu bir oyun değiştirici. Lapid şayet bir oyuncu olarak kalırsa ilgileri güçlendirecektir. Fakat Netanyahu’nun dönüşü işleri bozabilir” sözlerini kullanıyor.
Netanyahu başbakan olursa iki ülkeyi ne bekliyor?
Netanyahu’nun tekrar başbakan olup olamayacağı de İsrail iç siyasetinde tartışılan mevzulardan. Likud Partisi önderi Netenyahu son bir yıldır koalisyonu devirmeyi ve iktidara geri dönmek için güçlü bir muhalefet sergiliyordu.
DW Türkçe’ye konuşan Ankara Siyasetler Merkezi Londra Temsilcisi Dr. Selin Nasi, İsrail siyasetinde 120 sandalyeli Knesset’te çoğunluk sağlamanın çok kolay olmadığını ve Netanyahu’ya takviye verenlerin genelde çok sağ partiler olduğunu hatırlatıyor. Nasi, “Netanyahu’nun yine gelme mümkünlüğü var mı? evet olabilir. Fakat muhalefet partileri şimdiye kadar kendi ideolojik çıkarlarının ötesine geçip birleşmeyi başardılar. Bunu bir defa daha başarma talihleri olabilir” diyor.
Netanyahu’nun tekrar başbakan olma ihtimalinin Türkiye-İsrail ortasındaki yeni sürece tesirini de yorumlayan Nasi, iki ülke bağlantılarının olumlu bir seyirde olduğunu ve bu seyrin bölgedeki yeni güç istikrarı ile örtüştüğünü belirtiyor. Nasi, şunları söylüyor:
“Türkiye de artık Ortadoğu’da İran’a karşı lakin açık bir formda açık olarak lanse edilmese de İran’ı dengeleme maksadı taşıyan bölgesel hizalanmanın yanında yer alacak üzere görünüyor. Gelişmelere bu açıdan yani bölgedeki son gelişmeler perspektifinden bakıldığında Türkiye-İsrail alakalarının bu seyirde devam edeceğini öngörebiliriz.”
İsrail iç siyasetini ve bölgeyi yakından takip eden Dr. Remzi Çetin de İsrail’deki bir seçimde iktidar değişikliği olması ve hatta Netanyahu’nun iktidara gelmesi durumunda bile iki ülke bağlarındaki olumlu ivmenin kaybolmayacağını düşünüyor.
DW Türkçe’ye konuşan Çetin, “Bu rüzgârın bilakis çevrilmesi mümkün değil. Zira şu andaki mevcut hükümet dış siyaset vizyonunu aslında Netanyahu’nun kaldığı yerden devam ettirdi” derken bu vizyonun modülü olarak Körfez ülkeleri ve Türkiye ile açılım süreçlerini örnek gösteriyor. Çetin, kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“O yüzden Netanyahu geldiğinde Türkiye ile köprülerin atılacağı üzere bir görüşe çok katılmıyorum. Netanyahu’nun mevcut hükümetin gerçekleştirdiği olağanlaşmayı sekteye uğratacağı ya da yarıda keseceğine inanmıyorum. Zira İsrail dış siyasetinde süreklilik unsuru vardır, o süreklilik prensibine nazaran hükümet kim olursa olsun İsrail’in ulusal çıkarlarına nazaran hareket etmek zorundadır.”
Nasi de İsrail’deki bu devamlılık unsuruna dikkat çekerek “İsrail’de genel manada dış siyasete büyük oranda dışişleri ve güvenlik istikamet verir. O nedenle iktidar değişikliklerinde çok da radikal bir sapma yaşanmıyor. Devamlılık daha temel. Lakin tabi ki yaklaşım farklılıkları da olmuyor değil” diye konuşuyor.
“İki ülke önderi de pragmatik”
Uzmanlara nazaran her ne kadar bazen karşılıklı sert açıklamalar yapsalar da gerek Erdoğan gerekse Netenyahu iki pragmatik önder.
Çetin, Erdoğan’ın elbette Netanyahu ile alakalara çok sıcak bakmadığının bilindiğini lakin tekrar kendisinin iki ülke ortasındaki istihbarat münasebetlerinin devam ettiğini açıkladığını hatırlatıyor.
Erdoğan bu açıklamayı Aralık 2020’de yapmış ve “En doruktaki bireylerle düşünce yaşıyoruz birtakım ülkelerle olduğu üzere. En doruktaki ile külfetler olmasa bağlar çok farklı olabilirdi” sözünü kullanmıştı.
“Günümüzde bir İran tehdidi var ve bu çok önemli” diyen Çetin, Suriye’de Rusya’dan boşalan yerlere İran’ın yerleşmesinin yalnızca İsrail için değil Türkiye için de tehlikeli bir gelişme olduğunu belirtiyor ve şöyle konuşuyor:
“O yüzden konjonktür ne olursa olsun İsrail ve Türkiye kimi vakit birbirinden uzaklaşsa da kesinlikle yine birbirleri ile yolları kesişebiliyor. Günümüzde de İran tehdidi İsrail ve Türkiye’nin birbirini yine keşfetmelerini sağladı.”
İsrail ile İran ortasındaki tansiyon Türkiye’ye de yansımış ve İsrail Türkiye’deki İsrailli bürokrat ile aileleri ve turistlere “İran’ın hedefindesiniz derhal Türkiye’yi terk edin” iletisi göndermişti. İki ülke ortasında bu alanda bir işbirliği yapıldığı yetkililerce açıklanırken, İranlı suikast timlerinin yakalandığına ait haberler basına yansımıştı.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da dün Lapid ile düzenlediği basın toplantısında “Güvenlik kurumlarımız yakın işbirliği içinde çalışmayı sürdürüyorlar, temas halindeler ve şunu söylemek isterim; bu cins olayların ülkemizde yaşanmasına hiçbir biçimde müsaade veremeyiz, terör taarruzlarına da müsaade vermemiz mümkün değil. Bu mevzuda gerekli bildiriler da verilmiştir” ifadelerini kullandı.
Selin Nasi, Netanyahu’nun geçmiş periyotlarındaki ile şimdiki bölgesel konjonktürün çok farklı olduğunu hatırlatarak “Netanyahu da tıpkı Erdoğan üzere pragmatik bir siyasetçi ve geri gelirse vaktin ruhuna uygun esnekliği göstererek, uygun siyasetleri ve uygun siyasi söylemi ve buna uygun rızayı da üretebilen güçlü bir önder. O nedenle radikal bir sapma ben kestirim etmiyorum” diyor.
Bazı adımlarda gecikmeler olabilir mi?
Peki iki ülkenin olağanlaşma için atacağı adımların kimilerinde İsrail iç siyaseti nedeniyle gecikmeler yaşanabilir mi?
Nasi’ye nazaran bu ihtimal büyükelçilerin atanması ile ilgili kelam konusu olabilir.
“İç siyasetten kaynaklı birtakım gecikmeler tahminen olabilir ancak sürecin raydan çıkmasını pek beklemiyorum” diyen Nasi, istihbarat alanındaki işbirliği ile iki ülke ortasında olumlu manada oldukça yol kat edildiğini belirtiyor.
Bu ortada uzmanlar yalnızca İsrail’de değil Türkiye’de de seçim sürecinin yaklaştığı ve İsrail ile ilgilerin Türkiye’deki sağ partiler için de değerli bir etken olduğuna dikkat çekiyor.
Çetin, Türkiye ve İsrail ortasındaki son devirdeki yakınlaşmanın çok problemsiz bir yol olmadığını, “tuzaklarla ve tahriklerle dolu” olduğuna işaret ederken, Nasi de geçen Ramazan ayının değerini “İlişkiler Ramazan’da değerli bir imtihandan bence muvaffakiyetle geçti” tespiti yapıyor.