Zonguldak’ta tarihi Fransız Hastanesi’nin korunması gerekli kültür varlığı kararı, Karabük Bölge Müdafaa Kurulu’nun onay vermemesine karşın Muhafaza Yüksek Kurul’u tarafından kaldırıldı.
Kısa Dalga muharriri Tezcan Karakuş Candan, Zonguldak Halkın Sesi Gazetesi’nden Mustafa Özdemir’in imzasını taşıyan haberle gün yüzüne çıkan tescil kaldırma sürecinin yeni bir yıkımın habercisi olarak kamuoyunun gündemine düştüğünü belirtti.
“Kentin kimliğinde anıtsal bir yapı olarak özgünlüğünü koruyan, Zonguldak Fransız Hastanesi korunmalıdır” diyen Candan’ın yazısı şöyle:
“Kentsel barbarlık periyodunun yaşandığı günler Türkiye’sinde gün geçmiyor ki bir yıkım haberi daha almayalım. Başkentte Ankara Tenis Kulübü binasının yargı süreci devam ederken ve uzman eksperler tarafından kültür varlığı olarak korunması gerektiğine ait rapor verilmişken, mahkeme kararının beklenmeden çarçabuk yıkılması, Etlik Kent Hastanesi’nin açılması nedeniyle Dışkapı Hastanesi ve Dr Sami Ulus Çocuk Hastanesi’nin yıkılmaya çalışılması gündemlerine bir yenisi daha eklendi. Zonguldak’ta tarihi Fransız Hastanesi’nin korunması gerekli kültür varlığı kararı, Karabük Bölge Muhafaza Kurulu’nun onay vermemesine karşın Müdafaa Yüksek Kurul’u tarafından kaldırıldı. Bir yapının kültür varlığı iken tescilinin kaldırılması, dokunulmazlığının kaldırılmasıdır. Kapalı gizli alınan bu karar ister istemez, kültür varlıklarının ve kültür varlığı potansiyeli taşıyan yapıların yaşadığı yıkımlarla birlikte herkesi kaygılandırdı. Zonguldak Halkın Sesi Gazetesi’nden Mustafa Özdemir’in imzasını taşıyan haberle gün yüzüne çıkan tescil kaldırma süreci yeni bir yıkımın habercisi olarak kamuoyunun gündemine düştü.
Fransız Mahallesi, nam-ı başka Fener Mahallesi
Zonguldak, ekmeğini kömürden çıkaranların yaşadığı, kömür karası ile sürmelenmiş gözleri olan bir personel kenti. Kömür madenleri ile acılara, direnişlere tanıklık etmiş kentin kıssası 1890 yılında Fransızların gelişi ile şekillenir. Fransızlar Zonguldak’ta birinci kömür rıhtımı inşasını yaparlar. Rıhtımın imali mimar Yanko tarafından gerçekleştirilir.
Ereğli Fransız Şirketi’nin kurulması ile kömür üretimindeki faal rol sonucu Zonguldak kentinin kimliği kömürle hemhal olur. Kömür üretim ocaklarının sahibi Fransızların üretim sürecindeki aktifliği ile Zonguldak’ta Karadeniz’e yanlışsız uzanan burun kısmında bir mahalle inşa edilir. Hastanesi, konutları, toplumsal tesisleri, okulu, varageli, tüneli ve kilisesi ile oluşan mahalle Fransız Mahallesi’dir. Coğrafik yapısı ve tarihselliği ile özgün bir yerleşim yeri olan Fransız Mahallesi’ne 1908 yılında yapılan Deniz Feneri ile birlikte Fener Mahallesi denir. Fener Mahallesi resmi kayıtlara Yayla Mahallesi olarak not düşülür.
Mahalle Cumhuriyet’le birlikte itibar yerleşkesi pozisyonunu korur. Kente misyonlu olarak gelen kamu vazifelilerinin konutları, misafirhane, konuk meskenlerinin, spor tesislerinin ve toplumsal buluşma ortamlarının tesisleri ile özgünlüğünü sürdürür. TMMOB’a bağlı mühendis odalarının lokallerinin de burada konumlanması ile Zonguldaklıların fikir üretim ve toplumsal buluşma ortamlarını yaratır.
Alan Sultan Abdülmecit’in Vakfından alınır
Fransız Mahallesi, mahalle ölçeğinde korunması gereken alan olarak kentsel sit alanı ilan edilir. Yapılar ve alan muhafaza konseyi tarafından tescillenir. Bu alan içerisinde kilisenin önünde yer alan Fransız Hastanesi olarak yapılan yapının inşasının 1890’lı yıllara kadar uzandığı söz edilir. Lakin o devirde Bolu vilayetine bağlı, Zonguldak kazasında olan alan Sultan Abdülmecit’in Vakfı tarafından 1908 yılında Fransızlara satıldığı dokümanlara yansır. Mahalle böylelikle kurulmaya başlanır.
İşçiler için Fransız Hastanesi yapılır
Maden’de çalışan emekçilerin ve görevlilerin ve yaşayan ailelerin sıhhat sıkıntılarını yakından takip etmek için kurulan Fransız Hastanesi’nin imali Türkiye Taş Kömürü Kurumu (TTK) kayıtlarında 1920’lere tarihlenir.
Bodrum kat ve iki kattan oluşan, U formunda tasarlanan hastane yapısı, yüksek tavanları ve sadeliği, düşeyde ve yatayda kurduğu istikrarı ve açık ve kapalı alanları ile periyodun özgün mimarlığını söz eder. Hastane mahalle ölçeğinde, toplumsal ve gündelik yaşantının bir kesimi olarak bütüncül bir biçimde ele alınır. Emekçilerin ve yaşayanların sıhhatinin yakından takip edildiği yapı birebir vakitte emekçi sıhhatine verilen bedel açısından özgün şahit yerdir.
Cumhuriyet’in ilan edilmesi birlikte Havza 1937 yılında ulusallaştırılır. Fransız Hastanesi’de uzunca bir mühlet Ereğli Kömürleri İşletmesi Kurum Müdürlüğü olarak kullanılır. Yapı, TTK’nın elektrik borcu karşılığında Karaelmas Elektrik Dağıtım Anonim Şirketine (KEDAŞ) devredilir. Türkiye’nin neoliberal siyasetlerle özelleştirme furyasının devam ettiği periyotta 2005 yılında özelleştirme ile yapı boşaltılarak mukadderatına terk edilir. Mülkiyeti Maliye Hazinesine ilişkin olan yapı Karabük Kültür Varlıklarını Müdafaa Bölge Konseyi Müdürlüğü uzmanlarının 14 Haziran 2010 tarihinde hazırladığı rapor ile 2011 yılında tescilli kültür varlığı olarak müdafaaya alınır.
Tarihi yapının tescili ‘kurul kararına’ karşın kaldırılır
Milli Eğitim Bakanlığı’na tahsis edilen yapının 24 Ekim 2022 tarihinde, Zonguldak Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nün yazısı ile tescilinin kaldırılması talep edilir. Karabük Kültür Varlıkları Müdafaa Bölge Şurası yapının bir periyodun mimari üslubunu ve toplumsal yaşantısını temsil ettiğine dem vurarak tescilin kaldırılması talebini reddeder ve 3 Kasım 2022 tarihinde korunmasının devamına karar verir. Ulusal Eğitim Bakanlığı bu süreçten hoşlanmaz ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Muhafaza Yüksek Kurulu’na itiraz eder. Muhafaza Yüksek Şurası, Fransız Hastanesi’nin korunması gerekli kültür varlığı kararını iptal ederek 27 Aralık 2022 tarihinde tescil kaydının kaldırılmasına karar verir. Saklı gizli yapılan süreç kamuoyunun gündemine bugünlerde düşer.
Yüksek Heyet bunu daima yapıyor, “Korumama Kurulu”
Koruma Yüksek Heyeti Ankara’daki Fikir Personelleri Kooperatifi’nin tescilinin kaldırılmasında da misal bir kararı vererek, gerçekte korumama heyeti olduğunu bir defa daha gösterir. Müdafaa Yüksek Kurulu’nun verdiği bu korumama kararları Mimarlar Odası Ankara Şubesi tarafından yargıya taşınırken yapılar dokunulmazlık zırhından çıkartıldıkları için her an yıkımla karşı karşıya kalır.
Konuya ‘Fransız Kalmak’
Zonguldak Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nün reaksiyonlar üzerine “yıkılmayacak, yapıyı restore edeceğiz, Olgunlaşma Enstitüsü yapacağız” açıklaması ise kendi içerisinde çelişkileri barındırmaktadır. Onarım kavramı tarihi yapılarının tamiratı ile ilgilidir. Tescilli kültür varlığının tescilini kaldırttıktan sonra orada bir onarım değil ya tadilat yaparsınız ya da yıkar yerine diğer bir şey yaparsınız. Zonguldak Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü ya ne dediğinin,ne yaptığının farkında değil, yada kamuoyunu yanıltarak gerçek niyetinin ne olduğunu ortaya koyuyor. Zonguldak Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü mevzuya Fransız kalmış anlaşılan.
Fransız Hastanesi, Zonguldak‘ta Fransız Mahallesi’nde nam-ı öteki Fener Mahallesi’nde kente kimliğini veren kömür üretim tesislerinin çalışanları için yapılmış bir sıhhat yeridir. Birebir vakitte mahallenin sağlıklı gelişiminin şahit yeridir. Zonguldak’ta periyodun okullarının, tarihi yapılarının yıkımla karşı karşıya kaldığı, Kız Meslek Lisesi başta olmak üzere birçok kültür varlığının hukuksal ve kamuoyu çabası ile fakat korunduğu bu süreçte, Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nün tescil kaldırma talebi uygun niyetli değildir. Muhafaza Yüksek Heyetinin tescil kararını kaldırması ise hiç bilimsel değildir.
Kentin kimliğinde anıtsal bir yapı olarak özgünlüğünü koruyan, Zonguldak Fransız Hastanesi korunmalıdır.”